Lễ hội Lồng Tồng (Lễ xuống đồng) đã có từ rất lâu đời, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác phổ biến trong cộng đồng dân tộc Tày, Nùng ở Hà Giang; là lễ hội quan trọng nhất vào dịp đầu năm mới, gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước củangười Tày, Nùng; được tổ chức để cầu mong một năm mới mùa màng bội thu, bản làng yên lành, no đủ, hạnh phúc. Lễ hội thường được nhân dân tổ chức từ ngày mùng 3 đến hết ngày 30 tháng giêng âm lịch hằng năm. Một số nơi, lễ hội được tổ chức gắn với Lễ hội Chùa như: Lễ hội Chùa Bình Lâm, xã Phú Linh tổ chức ngày mùng 6 tháng giêng và Lễ hội Chùa Sùng Khánh, xã Đạo Đức (huyện Vị Xuyên) tổ chức ngày rằm tháng giêng hằng năm…
Lễ hội Lồng Tồng của dân tộc Tày, Nùng bao gồm phần lễ và phần hội. Vào ngày tổ chức lễ hội, tất cả mọi người trong thôn, trong bản đều tham gia làm lễ. Lễ hội được tổ chức ngoài trời, trên một thửa ruộng lớn gọi là ruộng xuống đồng. Phần lễ bắt đầu bằng việc rước mâm lễ (có nơi rước từ một ngôi đền, chùa hoặc miếu thờ thành Hoàng làng có nơi rước từ một gia đình già làng, trưởng bản có uy tín nhất) đến khu diễn ra lễ hội. Các mâm lễ là các sản vật của địa phương để dâng tạ ơn các vị thần đã phù hộ cho nhân dân địa phương có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Mâm lễ thường có khẩu nua (xôi nếp), hua mu (thủ lợn), nựa mu, nựa cáy (thịt lợn, gà), lẩu (rượu) và các loại bánh như: bánh khảo, chè lam… Ở một số nơi tổ chức lễ hội qui mô lớn, người chủ trì còn cho tổ chức lễ hiến tam sinh (trâu, lợn, gà hay lợn, dê, gà). Đặc biệt, trên mỗi mâm cỗ đều có hai đôi quả còn được làm bằng vải mầu, trong nhồi cát, bông, có tua rua nhiều màu sắc sặc sỡ. Người làm lễ đứng vòng quanh mâm cúng, khi thắp hương, thầy mo đọc lời khấn và bắt đầu những nghi thức cầu cúng. Sau phần rước, thầy mo (chủ lễ) sẽ làm lễ khai lộ và nghilễ tạ ơn các vị thần linh, cầu trời, đất và các vị thần cho người dân một năm mới người người có sức khỏe, hạnh phúc… Sau nghi thức dâng hương, dân làng cử ra một người vạch một luống cày đầu năm mở đầu cho cuộc sống nhà nông. Sau đường cày khai hội là những trò chơi dân gian. Tung còn là trò chơi vui nhất, đông người tham gia nhất, người dân quan niệm trong hội phải có người tung được quả còn ngũ sắc xuyên thủng hồng tâm thì năm đó bản làng mới có thể làm ăn thuận lợi. Tiếp đó là những bài hát Sli mượt mà, tình cảm với những câu Lượn giao duyên gái trai, trò chơi kéo co giữa các cô gái, chàng trai Tày, Nùng.
Lễ hội Lồng Tồng là loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc, mang tính chất cầu mùa của các cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Lễ hội Lồng Tồng của người Tày, Nùng mang đậm dấu vết tín ngưỡng phồn thực, cầu mong sự sinh sôi nảy nở.
(Trích: Tài liệu tuyên truyền giáo dục bài trừ, xóa bỏ hủ tục, dùng trong các trường THPT tỉnh Hà Giang)
